Stichting WoonSaem, Jaarverslag 2022 – 2024
Inleiding
Op initiatief van het RC Maagdenhuisfonds startte in 2009 onder de naam WoonSaem een project om woongemeenschappen van oudere migranten in Nederland te realiseren. Het project WoonSaem werd door verschillende motieven ingegeven. Ten eerste: significante aandacht voor de positie van oudere migranten. Die aandacht is nog steeds niet vanzelfsprekend, maar 15 jaar geleden stonden oudere migranten vrijwel nergens op de agenda. In onderzoeksrapporten werd er slechts zijdelings en in heel algemene termen iets over oudere migranten geschreven of werd benadrukt dat het maar op kleine aantallen zou gaan of werd de stelling verkondigd dat ouderen uit Marokko en Turkije na hun pensionering wel en masse zouden terugkeren naar hun geboorteland.
Inmiddels weten we beter. De aantallen ouderen met een migratieachtergrond stijgen snel. Alleen al in Amsterdam stijgt het aantal niet-westerse ouderen >65 jaar van 23.000 in 2020 naar 43.000 in 2030. In 2020 woonden daarnaast 3500 ouderen met Indische/Indonesische achtergrond in Amsterdam.
Maar aantallen waren niet het enige motief om het project WoonSaem te beginnen. Een tweede motief was dat WoonSaem wilde bijdragen aan het dichten van de kloof tussen (organisaties van) oudere migranten, gemeenten, corporaties, zorg- en welzijnsorganisaties. Dit werd ingegeven door de veel gehoorde verzuchting dat oudere migranten zo moeilijk bereikbaar zouden zijn. Vanaf de start heeft WoonSaem zich ingezet om met een hands-on benadering de gevoelde afstand tussen ouderen en instituties te overbruggen.
Een derde motief was het ingezette overheidsbeleid van het scheiden van wonen en zorg, leidend tot het opheffen van de verzorgingshuizen en het bestemmen van verpleeghuizen voor uitsluitend de zwaarst zorgbehoevenden. Het RC Maagdenhuis voorzag al in 2010 dat daardoor een ‘groot gat’ zou ontstaan tussen het volledig zelfstandig wonen en het verpleeghuis. Projecten gemeenschappelijk wonen zouden goed kunnen bijdragen aan het dichten van het gat. Voor oudere migranten, was de gedachte, zou het weleens de vorm kunnen zijn die het beste past bij culturele voorkeuren en de kans op isolement en vereenzaming daadwerkelijk vermindert. En mantelzorgers zou kunnen ontlasten.
WoonSaem heeft vanaf het begin ingezet op zowel intensieve contacten met oudere migranten en hun organisaties als met gemeenten, corporaties en gevestigde welzijns- en zorgorganisaties. Alleen vertrouwen en commitment in beide werelden kunnen immers tot succes leiden. Dat was 15 jaar geleden zo en dat is het nog steeds.
De begeleidingstrajecten
In de periode 2022 – 2024 hebben we vier geslaagde begeleidingstrajecten uitgevoerd, die geleid hebben tot de realisatie van een woongemeenschap: een 2e woongemeenschap van Andishe in Amsterdam-Noord, Woongemeenschap Manara in Amsterdam-West, Woongemeenschap Aafia op Kanaleneiland in Utrecht en House of Harmony op Centrumeiland IJburg (oplevering in de zomer van 2025).
Een vijfde traject voor een kleine woongemeenschap van Afghaanse ouderen in Zaanstad loopt al enkele jaren, maar er is nog steeds onzekerheid over de planning van het project vanwege bezwaren uit de buurt tegen de nieuwbouw.
We kunnen dus successen vieren, maar zeker niet alle investeringen in begeleiding van groepen hebben tot een daadwerkelijke realisering van een woongemeenschap geleid.
Samen met Stichting Tien Yan is WoonSaem al lange tijd op zoek naar een locatie voor een woongemeenschap van Chinese ouderen. Deze woongemeenschap zou bij voorkeur gecombineerd moeten worden met een dagbesteding en informatiecentrum en mogelijk ook een zorgvoorziening. Chinese ouderen van de eerste generatie zijn vrijwel onzichtbaar, terwijl de behoefte aan ondersteuning, ontmoeting en zorg erg groot is. Ondanks de vele uren die we gestoken hebben in netwerken, gesprekken en aanvragen hebben onze gezamenlijke inspanningen nog geen concreet project opgeleverd.
Hetzelfde geldt voor de inspanningen die we samen met ESAN (Energieke Senioren in Amsterdam Nieuw-West) doen voor instemming om een woongemeenschap te vestigen in een nieuwbouwproject in Osdorp (Meer en Vaart).
In Amsterdam-Noord is het niet gelukt om een corporatie te overtuigen van het belang om bij de nieuwbouw op het terrein van de vm. IJdoornschool ruimte te maken voor een woongemeenschap. De lange lijsten van belangstellenden uit verschillende gemeenschappen konden niet overtuigen. En ook niet het argument dat ouderen die elkaar al kennen bij het betrekken van een nieuwbouwwoning de grootste kans bieden op een goed functionerende gemeenschap. Je hebt dan vooraf al een dragende groep ouderen gevormd, die als het ware voor een vliegende start kan zorgen. Starten met het vormen van een community na oplevering door ouderen die elkaar nog niet kennen (wat de corporatie wil), zien wij als een veel minder goed alternatief.
Het zij dus gezegd dat het de afgelopen jaren niet altijd van een leien dakje is gegaan. Hoewel het veel beter gaat dan een aantal jaren geleden, wordt de noodzaak om veel meer woongemeenschappen voor (migranten)ouderen te realiseren niet overal even sterk gevoeld.
De geslaagde begeleidingstrajecten hebben woongemeenschappen opgeleverd waarvan de kern steeds hetzelfde is: geclusterde levensloopgeschikte woningen met een gemeenschappelijke ruimte voor bewoners met een gedeelde achtergrond. De precieze vormgeving en uitvoering is steeds even anders.
Iraanse woongemeenschap Andishe
a) De 2e woongemeenschap van Andishe die samen met woningcorporatie De Alliantie in Amsterdam-Noord is gerealiseerd, is eigenlijk een bonus op de al eerder gerealiseerde woongemeenschap van Andishe in samenwerking met Stadgenoot in Het Nieuwe Schouw (20 woningen met een gemeenschappelijke ruimte). De 2e woongemeenschap bestaat uit 12 woningen die verspreid liggen door een nieuwbouwcomplex bij metrohalte Noord, maar wel steeds een paar woningen van Andishe bij elkaar. In het complex kon geen gemeenschappelijke ruimte worden gerealiseerd. Maar omdat het complex op loopafstand ligt van Het Nieuwe Schouw was de combinatie met de eerste woongemeenschap van Andishe snel gemaakt. Woongemeenschap Andishe bestaat nu dus uit 32 woningen verspreid over twee locaties.
De samenwerking met de Alliantie is uitstekend verlopen. De overeenkomsten en contracten zijn in goede harmonie opgesteld en overeengekomen.
De bewoners van de 2e woongemeenschap stonden al lange tijd op de wachtlijst van Andishe. In de afgelopen jaren hebben Andishe en WoonSaem steeds contact met hun onderhouden. Zij waren ook vaak aanwezig bij activiteiten van Andishe. Het instromen van deze kandidaten van de wachtlijst in de woongemeenschap is dan ook soepel verlopen. De bewoners zijn lid geworden van de al bestaande Vereniging Iraanse Woongemeenschap Andishe, waarvan de oprichting door WoonSaem is begeleid.
Knelpunt is nog steeds de hoge bijdrage van € 40 die de bewoners aan de huur en andere kosten van de gemeenschappelijke ruimte moeten bijdragen.
Officiële opening van woongemeenschap Manara door een van de bewoners
b) Woongemeenschap Manara is in 2023 officieel geopend aan de Wiltzanghlaan in Amsterdam-West. Manara bestaat uit 23 sociale huurwoningen plus een gemeenschappelijke ruimte. De bewoners hebben een Marokkaanse achtergrond. De woningen zijn een apart ‘blokje’ in een groter nieuwbouwcomplex (80 woningen). WoonSaem heeft veel extra begeleiding in het verhuisproces kunnen geven. Veel kandidaat-bewoners durfden de stap om te verhuizen niet goed te nemen. Veel ouderen waren bezorgd over de financiële gevolgen: zij gaven aan hun huidige financiën goed te overzien en ze waren bang dat het in de nieuwe situatie niet goed zou gaan. Een geluid dat we ook op Kanaleneiland in Utrecht veel hebben gehoord (zie c).
Alleen dankzij vele individuele gesprekken met de ouderen en hun kinderen hebben de huidige bewoners van Manara de stap gemaakt. En bij die gesprekken bleek het cruciaal dat we in alle benodigde talen konden communiceren (Nederlands, Arabisch en Berbers). Zonder die extra inspanningen zou het project mislukt zijn. Korte tijd nadat de eerste bewoners waren verhuisd, kreeg WoonSaem de eerste aanmeldingen voor de wachtlijst. Inmiddels is die wachtlijst uitgegroeid tot 50 kandidaten (meest Marokkaanse ouderen of Arabisch sprekenden uit andere landen, maar ook een paar Turkse ouderen).
Met de lange wachtlijst van belangstellenden in de hand probeert WoonSaem een 2e woongemeenschap voor islamitische ouderen van de grond te krijgen in het deel van de Kolenkitbuurt dat de komende jaren wordt vernieuwd.
De gemeenschappelijke ruimte hebben we kunnen inrichten dankzij financiële steun van het R.C. Maagdenhuis.
Op verzoek van het bestuur ondersteunt WoonSaem de woongemeenschap Manara actief. Het is fijn om te zien dat de woongemeenschap tot bloei is gekomen, dat er veel onderlinge aandacht en hulp is en er steeds meer activiteiten worden georganiseerd. We hebben er extra inspanningen voor moeten doen, maar het resultaat mag er zijn.
Ook bij Manara is het een groot knelpunt dat de bewoners € 30 per maand moeten bijdragen voor de huur en overige kosten van de gemeenschappelijke ruimte.
Gemeente, corporaties en stadsdelen erkennen al jaren het probleem, maar tot een oplossing is het nog niet gekomen. Een bijdrage van € 10 à € 15 per maand zou veel meer in de lijn liggen van de inkomenspositie van de ouderen. De rest van de kosten zou op een andere manier gefinancierd moeten worden door de corporaties en/of de gemeente of ziektekostenverzekeraar.
c) Woongemeenschap Aafia op Kanaleneiland in Utrecht. Bij de andere gerealiseerde projecten was er steeds sprake van een nieuwbouwproject, bij Aafia (Arabisch voor welzijn) gaat het om een renovatieproject. Het zijn 13 woningen in een flat aan de Nansenlaan. De mogelijkheid om daar een woongemeenschap te starten deed zich voor omdat een zorgorganisatie 13 appartementen na renovatie niet meer wilde huren.
Het is gelukt om een goed functionerende woongemeenschap met een eigen Vereniging van de grond te krijgen. De bewoners zijn zeer tevreden en erg blij met de onderlinge contacten, de steun en aanspraak en de activiteiten die in de gemeenschappelijke ruimte.
De gemeenschappelijke ruimte is ingericht met steun van het R.C. Maagdenhuis.
Op verzoek van de gemeente en de woningcorporatie heeft Attifa/Aafia samen met WoonSaem een uitgebreide evaluatie geschreven.
De evaluatie geeft een gedetailleerde beeld van wat er allemaal komt kijken bij het realiseren van een woongemeenschap.
Officiële opening van woongroep Aafia
d) In 2024 hebben we alle voorbereidingen voor de vestiging van een woongemeenschap van Afrikaanse ouderen op Centrumeiland (IJburg) kunnen afronden, inclusief de samenwerkingsovereenkomsten en huurcontracten. Het project op Centrumeiland is een project dat De Alliantie realiseert in samenwerking met Akwaabazorg en WoonSaem. De woongemeenschap krijgt de naam House of Harmony. De woongemeenschap gaat 20 woningen tellen in een complex van 62 woningen. De 20 woningen liggen verspreid door het gebouw, maar wel zo dat de ouderen ook altijd naast andere leden van de woongemeenschap wonen. House of Harmony huurt op de begane grond een woning die als gemeenschappelijke ruimte gebruikt gaat
worden.
Een aantal toekomstige bewoners van House of Harmony
De samenwerking met De Alliantie verloopt ook bij dit project constructief en erg prettig.
De Alliantie heeft dit 2e project willen starten dankzij de goede ervaringen die eerder in Amsterdam-Noord met Andishe waren opgedaan.
De oplevering zou aanvankelijk begin 2025 zijn, maar is verschoven naar de zomer 2025.
Bijzonder aan dit project is dat er ook Afrikaanse ouderen met een zorgvraag gehuisvest zullen worden. Akwaaba gaat de benodigde zorg verlenen. We hopen dat dit project daardoor een inspiratiebron wordt voor vergelijkbare projecten van oudere migranten uit andere gemeenschappen.
Amsterdam, juli 2025